Plan Lekcji

Wstęp

Mapa Europy w roku 1938

Mapa Europy po II wojnie światowej

Drezno, widok części zniszczonego miasta w kierunku na Neustadt za Łabą. W centrum fotografii Neumarkt i ruiny Kościoła Marii Panny. 1945 rok

Fontanna „tańczące dzieci” na placu dworcowym w Stalingradzie po zakończeniu bitwy, 1943 rok

Ruiny Warszawy, 1945 rok

Krefeld: demonstracja w czasie głodowej zimy, 1947 rok. (Chcemy węgla. Chcemy chleba.)

Mińsk po bombardowaniu, 1941 rok

Wrocław po oblężeniu. 1945 rok.

Grupa A

Mapy migracji

Omawiając możliwe powojenne biografie mieszkańców Wrocławia lub Brześcia, zapewne wzięliście pod uwagę możliwość, że przenieśli się w miejsce znajdujące się w nowych granicach ich starych krajów: odpowiednio Niemiec lub Polski. Potomkowie rodziny z Wrocławia mogą teraz mieszkać w Kolonii, potomkowie rodziny z Brześcia mogą teraz mieszkać we Wrocławiu (czyli przedwojennym Breslau). Były też inne procesy, które prowadziły do powojennych migracji: decyzje polityczne Wielkiej Trójki (Roosevelta, Churchilla i Stalina), decyzje powojennych rządów, jednostek, które nie chciały podporządkować się tym decyzjom itp.

Zanalizujcie mapy pokazujące niektóre z powojennych procesów migracyjnych.

Powojenna ucieczka i wypędzenia do Niemiec

Czasopismo „Life”, maj 1945. 9,000,000 osób przemieszczonych (dipisów) opuszcza Niemcy

Statystyka imigracji do USA w latach 1891-1999.

Migracje na ziemiach polskich w latach 1944-1949

• Kto stworzył te źródła? Czyj punkt widzenia reprezentują? Jak to rozpoznać?
• Jak pokazywane są migracje na mapach? Jakie aspekty migracji są widoczne?
• Które aspekty są niewidoczne? Lub też: czego musielibyście dowiedzieć się z innych źródeł, by w pełni zrozumieć mapy?
• Co każde z tych źródeł stara się nam powiedzieć poza prezentowaniem samych danych statystycznych?

-> Podaj trzy argumenty popierające twierdzenie, że ograniczenie zróżnicowania etnicznego było jednym ze skutków II wojny światowej w Europie.

-> Weź udział w burzy mózgów na temat innych potencjalnych długofalowych skutków masowych przemieszczeń ludności po II wojnie światowej. Podaj przynajmniej trzy takie skutki i uzasadnij swoją wypowiedź.

Grupa B

Ludność: statystyki demograficzne

Piramida ludnościowa jest formą prezentowania struktury ludności danego kraju (lub obszaru) pod względem wieku i płci w danym momencie. „Naturalna” piramida jest najszersza u dołu, z prawie symetryczną liczbą mężczyzn i kobiet (chłopców i dziewcząt) w wieku do 10 lat, i stopniowo zwęża się w starszych grupach wiekowych. Z przyczyn biologicznych zwykle jest nieco więcej chłopców niż dziewcząt i nieco więcej starszych kobiet niż mężczyzn. Jednakże wydarzenia historyczne takie jak wojny, migracje, epidemie i inne mogą „ująć” (a czasami „dodać”) ludności w pewnych grupach wiekowych lub płciowych.

Szacuje się, że w II wojnie światowej zginęło około 75 milionów osób, w tym około 20 milionów żołnierzy.

Wskaż, w jaki sposób straty te odzwierciedlone są w piramidach ludnościowych wybranych krajów dla lat 1950, 1960 i 1980.

-> Podaj trzy argumenty na poparcie stwierdzenia, iż mimo że większość ofiar II wojny światowej stanowili cywile, udział ofiar wojskowych jest wyraźnie widoczny w piramidach ludnościowych.

-> Wskaż pokolenie powojennych „baby-boomers” na piramidach.

Jak możemy korzystać z piramid jako dowodu na to, że pokolenie „baby-boomers” to jeden ze skutków II wojny światowej?

-> Znajdź dwa inne krótkofalowe i dwa inne długofalowe skutki II wojny światowej dla ludności analizowanego kraju.

Grupa C

Gospodarka: dane o PKB

Produkt krajowy brutto wskazuje cenę wszystkich wyprodukowanych towarów i nabytych usług w danym kraju w danym czasie (zwykle w jednym roku).

PKB per capita (na głowę mieszkańca) obliczany jest poprzez podzielenie wartości PKB przez liczbę mieszkańców danego obszaru. W ten sposób możemy porównać (z pewnymi zastrzeżeniami) sytuację materialną ludzi mieszkających w krajach różnej wielkości.

Wykres ukazuje zmiany w PKB per capita w wybranych krajach przed, w trakcie i po II wojnie światowej. Należy pamiętać, że brakuje niektórych danych dla okresu wojny.

1. Kiedy ludność niemiecka zaczęła odczuwać ekonomiczne trudy wojny?
2. Kiedy rozpoczęła się powojenna odbudowa Niemiec, Włoch, Holandii?
3. Ile czasu zajęło Holandii odbudowanie statusu materialnego swych obywateli?
4. Jak to wyglądało w Niemczech?
5. Czym różniła się sytuacja USA i Wielkiej Brytanii?
6. Czy na wykresie widać „żelazną kurtynę” i podział Europy na Wschód i Zachód?
7. Podaj trzy argumenty na poparcie stwierdzenia, że gospodarcze skutki II wojny światowej w Europie Wschodniej były bardziej dotkliwe niż w Zachodniej.

Podsumowanie

Prezentacja wyników pracy każdej z grup skupiająca się na podsumowaniu punktów podkreślonych w zadaniach dla każdej grupy.

1. Zadanie dodatkowe. Używając źródeł analizowanych przez grupy A-C, odpowiedz na pytania: Dlaczego wielu wschodnioeuropejskich uchodźców postanowiło po II wojnie światowej osiedlić się w Stanach Zjednoczonych?
2. Czy powinniśmy używać wskaźników takich jak PKB per capita mimo tego, że nie biorą one pod uwagę zmian granic ani migracji?

Ludzkie historie ukryte za statystykami

Doświadczenia i skutki wojny inspirowały autorów z wielu krajów. Dopasuj fragmenty powojennych wierszy do jednej z kwestii reprezentowanych przez grupy źródeł analizowane podczas tej lekcji:

• Fotografie: ruiny.
• Mapy: zmiany granic.
• Mapy i wykresy: migracje.
• Wykresy: piramidy ludnościowe.
• Wykresy: PKB per capita.

1. Tomas Venclova, Na południe od prospektu (fragment)Jest trochę z boku, cichy punkt, co zmieniał nazwę
   Zapisaną w tak wielu językach. Locus amoenus
   Mej młodości koło browaru, bram wilgotnych, złuszczonego tynku
   I pomnika, którego rok za rokiem chcą usuwać.
   Te same drogi do szkoły, jak przed wojną – w innym kraju
   Lutowe słońce marnuje się na ścianach, jak i wtedy.
   Źródło: Tomas Venclova, Na południe od prospektu (fragment), tłum. Beata Kalęba, „Kwartalnik artystyczny” 2015 nr 1 (85), s. 108
2. Czesław Miłosz, I świeciło to miasto (fragment)I świeciło to miasto, którym po latach wracałem
   Z twarzą zakrytą paltem, chociaż już dawno nikt nie żył
   Z tych, którzy mogli pamiętać niezapłacone długi,
   Hańby niewiekuiste, podłostki do przebaczenia.
   I świeciło to miasto, którym po latach wracałem.
   1963
   Źródło: Czesław Miłosz, Wiersze wszystkie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015, s. 545
3. Nikołaj Majorow, Nie szczęście toNie szczęście to dla nas gnić pod kamieniami
   Leżeć na padnij, w płytkim grobie.
   Słyszymy huk dział z pola bitwy
   I ostry dźwięk pułkowej trąbki
   Z dróg naszego życia
   Pozostały wykute regulaminy.
   Czym nam śmierć? Jesteśmy tu wyżej.
   W mogiłach jak w szeregach, w gotowości
   Czekamy na znak do ataku.
   I niech wszyscy wiedzą, że martwi słuchają
   Niech mówią potomni o nich, o ich dziejach.
   1942
   Źródło: Nikołaj Majorow, „Nam nie dano spokoino sgnit’ w mogile...”, Izbrannyje stichotworienija, Iwanowo 2019. Tłumaczenie Jana Szkudlińskiego.
4. Maja Trochimczyk, Krojenie chlebaGłód jej matki. Jeden gar wrzątku
   Z siekanymi ziołami – komesą, lebiodą –
   nauczyła ją rozpoznawać ich liście,
   na wszelki wypadek – łyżka mąki
   dla smaku. Obiad dla dwudziestu
   stłoczonych w dwupokojowym domu.Wiosna była najgorsza – kwiaty, ptaków śpiewy
   i nic do zjedzenia. Trzeba było czekać
   aż wyrośnie zboże i ziemniaki. Spiżarka
   była pusta. Była głodna. Ciągle głodna.
   Czasem jadła surowe żyto. Zbyt zielone,
   żuła nasiona – miękkie – brzuch ją bolał.Trzydzieści lat po wojnie
   jej matka zbierała torebki z suchym chlebem
   na górnych półkach swej warszawskiej kuchni.
   Dwadzieścia ich, trzydzieści... jedzenia na miesiąc.
   Nigdy nie wyrzucaj chleba, mówiła.
   Pamiętaj, wojna to głód [...]2014Źródło: Maja Trochimczyk, Slicing the Bread, Georgetown 2014. Tłumaczenie Jana Szkudlińskiego.
5. Tadeusz Różewicz – Zostawcie nasZapomnijcie o nas
   o naszym pokoleniu
   żyjcie jak ludzie
   zapomnijcie o nasmy zazdrościliśmy
   roślinom i kamieniom
   zazdrościliśmy psomchciałbym być szczurem
   mówiłem wtedy do niejchciałabym nie być
   chciałabym zasnąć
   i zbudzić się po wojnie
   mówiła z zamkniętymi oczamizapomnijcie o nas
   nie pytajcie o naszą młodość
   zostawcie nas

   Źródło: Tadeusz Różewicz, Poemat otwarty, Kraków 1958

Populacja po II wojnie światowej

1950

1960

1980