Informacje dla nauczycieli

Joanna Wojdon Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, Polska

16-19 lat

90 minutes

Wstęp

Lekcja zaczyna się od tradycyjnych środków dydaktycznych: map historycznych i rozmowy wstępnej pomiędzy nauczycielem a uczniami.

Zadanie 1

Mapa pokazuje skutki wojny: zmiany granic. Znajdź je i opisz.
Komentarz nauczyciela: zmiany te miały głębsze konsekwencje: polityczne, wojskowe, gospodarcze, ale także społeczne.

Zadanie 2

Wyobraź sobie osobę, która w 1938 roku mieszkała we Wrocławiu albo w Brześciu. Co mogło jej się zdarzyć w czasie wojny? Przedstaw co najmniej trzy scenariusze.

Komentarz nauczyciela: Zauważyliście, że konsekwencje mogą mieć charakter krótko- i długoterminowy? Konsekwencje krótkoterminowe łatwiej zauważyć, podczas gdy konsekwencje długoterminowe mogą mieć większy wpływ na życie ludzi.

Informacje dodatkowe i materiały do nauki: Weterani II wojny światowej i wojny koreańskiej wypełniali kwestionariusz o swoich doświadczeniach i psychologicznych reakcjach na wojnę. 19 procent z nich wykazało ponadprzeciętną liczbę punktów na kwestionariuszu zdrowia jak i na kwestionariuszu wpływu wydarzeń wojennych, co dowodzi, że nawet ponad 50 lat po wydarzeniach wielu weteranów wciąż boryka się z problemami wynikającymi z ich doświadczeń wojennych. [...] wyniki dowodzą, że wpływ traumatycznych doświadczeń takich jak wojna może trwać w późniejszym życiu.

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13607860120038393?journalCode=camh20

Komentarz nauczyciela – kontynuacja. W przypadku śmierci matki w czasie wojny jej dzieci mogły przeżyć traumę z długoterminowymi konsekwencjami i ją przekazać kolejnym pokoleniom. Podczas tej lekcji próbujemy przejść od bezpośrednich rezultatów do długofalowych konsekwencji wojny.

Wstępna i krótka wymiana poglądów na temat różnych rezultatów i konsekwencji wojny.

Zadanie 3

Które ze zdjęć prezentują nie tylko rezultaty, ale również dalsze konsekwencje drugiej wojny światowej? Uzasadnij swój wybór.
Można dodać więcej zdjęć, szczególnie z miejscowości uczestników/ uczniów, pokazując miasto przedwojenne, powojenne ruiny [rezultaty] i powojenne zmiany [konsekwencje].

Analiza materiału źródłowego – praca w grupach

Uczniowie otrzymują zestawy źródeł: fotografie zrujnowanych miast, mapy pokazujące migracje, wykresy liczb ludności i tabele pokazujące wydarzenia gospodarcze. Wyznaczony zostaje im też kraj, na którym będą się koncentrowali (każdy uczeń, para, grupa, rząd mogą otrzymać jeden kraj, nauczyciel może też skupić się na rodzinnych krajach uczniów lub na dwóch wybranych państwach).

Następnie nauczyciel wygłasza wykład o skutkach II wojny światowej; główne punkty: 1. Zmiany polityczne: granice i rządy. 2. Zmiany ludnościowe: śmierci, migracje, baby-boom. 3. Skutki gospodarcze – od ruin do rozwoju.

Słuchając, uczniowie winni wybrać źródła odpowiadające wydarzeniom w „ich” kraju oraz wykładowi nauczyciela. Jako zadanie domowe mają przedstawić skutki II wojny światowej w wybranym przez siebie kraju, wykorzystując źródła jako ilustracje i prezentując argumenty popierające ich stwierdzenia.

Przykład wykładu nauczyciela: Wojna kosztowała życie wielu, zwłaszcza młodych mężczyzn, ale także (w krajach, które doświadczyły okupacji) wśród ludności cywilnej w każdym wieku, szczególnie wśród Żydów. Zmarłych wskrzesić się nie dało, w wielu krajach możemy jednakże zaobserwować „baby-boom”, gdy w latach powojennych rodziło się więcej dzieci niż zwykle. Dzieci te nie tylko zmieniły życie swoich rodzin, wpłynęły też na gospodarkę (np. trzeba było znacznie więcej ubranek, pieluch, zabawek itp.), życie społeczne (urlopy macierzyńskie, żłobki, budynki szkolne i sprzęt szkolny) oraz kulturę (muzyka, programy telewizyjne dla dzieci, moda itp.). Po katastrofie gospodarczej wywołanej przez wojnę w wielu częściach Europy rozpoczęła się powojenna odbudowa. Boom gospodarczy trwał wiele lat (to kwestia na osobną analizę, warto jednak wspomnieć o niej, omawiając skutki wojny). Zmiany granic doprowadziły do ogromnych przepływów ludności. Wielu ludzi zostało wykorzenionych i musiało poszukiwać nowych tożsamości. Zmieniano nazwy ulic i miast, były też pewne kłopoty z włączaniem nowych terenów do administracji, gospodarki i sieci transportowej kraju, czy też w likwidacji strat wywołanych przez wojnę. Rodziły się pytania o to, co odbudować, co pozostawić. Co upamiętnić (lekcja, “Pamięć i upamiętnianie II wojny światowej w różnych krajach”), a o czym zapomnieć.

Komentarz nauczyciela: Wiele badań historycznych opartych jest o źródła narracyjne takie jak dzienniki, wspomnienia, opowiadania opublikowane w gazetach i czasopismach. Nawet oficjalne raporty zawierają pewne „opowiadania”. Jednak niekiedy historycy opierają się na surowych danych: liczbach, faktach, fotografiach dokumentacyjnych. Same w sobie nie opowiadają one historii, jednak trud historyków pozwala odkryć, jakie historie mogą nam one opowiedzieć, w jaki sposób wyjaśniają przeszłość. Badacze ilustrują liczby za pomocą wykresów i tabel i nanoszą fakty na mapy. Powinniśmy zawsze pamiętać o tym, że – tak jak w przypadku zmian granic – za statystykami i faktami kryją się ludzkie doświadczenia. W niniejszej lekcji zanalizujecie różne typy źródeł statystycznych i poszukacie historii ludzkich ukrytych za przedmiotami, symbolami i liczbami.

Klasa pracuje w trzech grupach. Każda z grup otrzymuje teczkę pracy z zadaniami, pytaniami i źródłami (w formie wydruków lub linków). Zadania mają na celu naprowadzenie uczniów na „czytanie jak historyk” (według metodologii opracowanej przez Sama Wineburga), ale będą dotyczyć różnego rodzaju źródeł, nie tylko tekstowych. Uczniowie wykorzystają następnie analizę źródeł dla uzasadnienia swoich stwierdzeń – czyli wnioski z ich analizy staną się ich argumentami. Nauczyciel może wykorzystać tę pracę jako okazję do ćwiczenia argumentacji pisemnej. Teza znajduje się w teczce. Uczniowie mogą omówić ją w grupie roboczej lub podczas prezentacji na forum klasy, by następnie w ramach zadania domowego zaprezentować ją pisemnie w sposób indywidualny (w oparciu o rekomendacje Chauncey Monte-Sano o formułowaniu argumentacji na piśmie).

W drodze burzy mózgów ustalcie inne potencjalne długofalowe skutki masowych migracji powojennych. Zaproponujcie przynajmniej trzy takie skutki, a swoje propozycje uzasadnijcie.

[Większość źródeł prezentuje punkt widzenia kraju, w którym powstały. Migracje na mapach prezentowane są w postaci strzałek ukazujących kierunek migracji: znaczenie może mieć też wielkość strzałek. Strzałki mogą dać nam informacje o aspektach geograficznych, a także o skali migracji. Pokazują, że powojenne migracje były ogromne i dynamiczne.]

Grupa B
Ludność: statystyki demograficzne

[Przykładowe piramidy ludności znajdują się na końcu rozdziału. Zostały wygenerowane ze strony internetowej populationpyramid.net; strona ta zawiera dane dla wielu krajów świata, poczynając od roku 1950, dzięki czemu nauczyciel może wygenerować piramidy odpowiadające lokalnym zainteresowaniom klasy]

Najmniejszy stosunek liczby mężczyzn do liczby kobiet w grupie wiekowej ok. 20-30 lat w czasie wojny odzwierciedla liczbę żołnierzy poległych na wojnie. To wcięcie w piramidzie przesuwa się z czasem, gdy ocalali stają się członkami starszych grup wiekowych.

Grupa C
Gospodarka: dane o PKB

Odpowiedzi na pytania:
[1. 1944 r. 2. Niemcy 1946 r., Włochy i Holandia 1945 r. 3. do 1948 r. 4. do 1956 r., ale sytuacja przedwojenna była lepsza niż w Holandii. 5. Nie doświadczyły kryzysu w czasie wojny, po wojnie zaś nastąpił boom. 6. Odbudowa na Zachodzie była o wiele szybsza, w bloku radzieckim nie widać takiej dynamiki. 7. Kryzys był głębszy, odbudowa wolniejsza, ogólnie gospodarka była uboższa nawet wiele lat po wojnie, nie nastąpił boom gospodarczy. ]

Podsumowanie

Czy istnieją jakieś skutki wojny, jakie możemy zaobserwować wokół nas jeszcze dzisiaj? – burza mózgów.

Prezentacja wyników pracy każdej z grup skupiająca się na podsumowaniu punktów podkreślonych w zadaniach dla każdej grupy.

Istotne jest wyjaśnienie, dlaczego analizowane dane nie ujmują wszystkich skutków II wojny światowej i że wojna przyniosła konsekwencje wszędzie, w każdym aspekcie życia ludzkiego, a konsekwencje te były odczuwalne przez wiele lat. Zgodnie z „efektem motyla”, każde pojedyncze, nawet najdrobniejsze wydarzenie ma swoje historyczne skutki; tym bardziej ma to miejsce w przypadku wydarzeń gigantycznych – takich jak II wojna światowa.

Czynniki prezentowane w poszczególnych źródłach nie były niezależne od siebie; przeciwnie, były ze sobą powiązane i miały miejsce w tym samym czasie. Co więcej, różnych czynników było niezwykle wiele, dlatego zapewne nigdy nie będziemy w stanie uchwycić, zrozumieć i wyjaśnić wszystkich skutków II wojny światowej.

Zadanie dodatkowe
Używając źródeł analizowanych przez grupy A-C, odpowiedz na pytania:

  1. Dlaczego wielu wschodnioeuropejskich uchodźców postanowiło po II wojnie światowej osiedlić się w Stanach zjednoczonych? [Ponieważ gospodarka przeżywała boom, a USA przyjmowały imigrantów; sytuacja w ich rodzinnych krajach była zła; ich rodzinne miejscowości nie znajdowały się już w granicach ich krajów; ponieważ chcieli uniknąć radzieckiej dominacji i władzy komunistycznej, zaś Stany Zjednoczone oferowały demokrację i wolność.]
  2. Czy powinniśmy używać wskaźników takich jak PKB per capita mimo tego, że nie biorą one pod uwagę zmian granic ani migracji? [Powinniśmy, ponieważ w wielu przypadkach nie ma lepszych danych.]

Ludzkie historie ukryte za statystykami

W tej części sięgamy po poezję (wybrane wiersze – patrz wyżej). Pomaga nam to wziąć pod uwagę indywidualny, emocjonalny wymiar skutków wojny.

Nawet jeśli zabraknie czasu (lub chęci) na analizowanie poezji, warto poszukać wymiaru humanistycznego w jakiś inny sposób. Uczniów można poprosić o porozmawianie w domach o skutkach wojny, jakich doświadczyły ich rodziny (lub rodziny sąsiadów), zapisać przykład i zastanowić się, czy odpowiada on konsekwencjom wojny omawianym podczas lekcji. Nauczyciel może zainicjować to zadanie, powołując się na przykłady z losów własnej rodziny [np. moi dziadkowie żyli w miejscu, które przed wojną było w Polsce; jako że miejsce to stało się potem częścią radzieckiej Ukrainy, przenieśli się na Dolny Śląsk, dotąd niemiecki, po wojnie zaś część Polski. Osiedlili się w nowym miejscu i z satysfakcją mówili o poprawie warunków życia; byli krytyczni wobec prób narzucania przez władze marksistowskiej doktryny, a szczególnie wobec promowania ateizmu i dyskryminacji Kościoła katolickiego, jednakże doceniali powszechną dostępność darmowej edukacji, w tym wyższej, w komunistycznej Polsce. Umożliwiło to ich dzieciom pójście na studia, co byłoby najpewniej niemożliwe w dawnych czasach, gdy byli biednymi rolnikami w zapadłej wsi.]

Wiersze przechodzą od spraw ogólnych do indywidualnych i od racjonalnych po emocjonalne. Sięgają do kwestii omawianych w dyskusji wstępnej, w której uczniowie interpretowali zmiany granic na mapach i rozważali ich skutki dla mieszkańców wybranych miast. Ujawnia to ludzkie twarze i ludzkie losy ukryte za „zimnymi” procesami historycznymi i ich wizualizacjami.

Odpowiedzi: 1B, 2C, 3 D (śmierć), 4E, 5A

[Można dodać kolejne utwory poetyckie lub prozatorskie.]

Ta strona korzysta z różnych plików cookie. Używamy plików cookie do personalizowania treści, udostępniania funkcji mediów społecznościowych i analizowania ruchu na naszej stronie internetowej. Niektóre pliki cookie są umieszczane przez strony trzecie, które pojawiają się na naszych stronach. Więcej informacji i opcji do wyboru znajdziesz w naszej Polityce Prywatności i Konfiguracji użytkowania.

Zaakceptować Zaprzeczyć