Plan Lekcji

Cel

Ułatwienie uczenia się kultury pamięci o wydarzeniach II wojny światowej na Białorusi, w Niemczech, w Rosji i w Polsce

Zadania

-> Zdefiniować pojęcie „pamięć”, „kultura pamięci”, „upamiętnienie”;

-> Zanalizować pojęcie „pamięci” o wojnie w różnych krajach poprzez analizę podręczników;

-> Wypracować zrozumienie znaczenia wspólnej europejskiej pamięci (czyli aktywnych sposobów pamiętania) dla ułatwienia wspólnego rozwiązywania współczesnych problemów.

Metody pracy

Samodzielna, w parach, w grupach, pod kierunkiem nauczyciela.

Metody uczenia

Konwersacja, miniwykład, INSERT, analiza przypadku, metoda problemowa, analiza polisensoryczna, dyskusja

Wyposażenie

Projektor, flipchart i markery, urządzenia z dostępem do internetu (w razie potrzeby uczestnicy lekcji mogą przynieść własne), wydruki/kserokopie

Przygotowania wstępne

Przypomnieć temat „II wojna światowa” z podręcznika szkolnego.
Materiały pomocnicze, zależnie od zdolności uczniów i dostępnego czasu:

• Czarna czcionka: materiały niezbędne podczas lekcji;
• Niebieska czcionka: materiały opcjonalne, zależnie od ilości czasu oraz stopnia zaangażowania uczniów.

Rozkład lekcji

Część I
Odświeżenie wiedzy i zdefiniowanie celu

Część II   Główna
Analiza materiału

Część III
Rekapitulacja i refleksje

Część I. Odświeżenie wiedzy i zdefiniowanie celu

Czym jest pamięć?

5 minut

Poproś uczniów o zastanowienie się nad następującymi pytaniami:

• Czym jest pamięć?
• Jak jest tworzona i kształtowana?
• Dlaczego potrzebne jest nam upamiętnienie?
• Czy upamiętnienie jest wybiórcze i kto dokonuje wyboru?
• Czy jest możliwe przeniesienie pamięci z jednej osoby / pokolenia / społeczności na inne?
• Czy jest możliwe zapamiętanie tego samego na różny sposób?

Spodziewany rezultat: uczniowie dochodzą do wniosku, że upamiętnianie to nie tylko wspomnienia. Jest to pewien konstrukt uformowany pod wpływem wielu czynników i odgrywa poważną rolę w postrzeganiu przez nas nie tylko przeszłości (tego, co wydarzyło się dawno temu lub względ- nie niedawno), ale także teraźniejszości.

Kultura pamięci

5 minut

Nauczyciel przeprowadza miniwykład na temat „Pamięć historyczna a kultura pamięci”, którego głównym celem jest zapoznanie uczniów z na- jważniejszymi pojęciami, przy pomocy których będą mogli zanalizować kulturę pamięci w różnych krajach. Wykorzystując treść miniwykładu, uczniowie tworzą na flipcharcie diagram, na którym zapisują czynniki służące analizie kultury upamiętniania w danym kraju. Mogą to być pom- niki i miejsca pamięci, podręczniki szkolne, publikacje naukowe, daty oraz nazwy świąt i uroczystości, wydarzenia, dyskusje publiczne itp.

Część II. Główna: analiza materiału

Analiza zawartości podręczników szkolnych przy pomocy materiałów z wystawy „Inne Wojny”

10 minut

Uczniowie:
-> Zapoznają się z materiałami z wystawy „Inne Wojny” (plakaty dotyczące tematu „upamiętnianie”);
-> Wypełniają tabelę porównawczą, wykorzystując metodę INSERT, oznaczają informacje następująco:

V     wiem to;
+     ta informacja jest dla mnie nowa;
–     sądziłem co innego, jest to niezgodne z moją wiedzą;
?     nie rozumiem tego, potrzebuję dodatkowych wyjaśnień nauczyciela.

Upamiętnianie jako sposób odzwierciedlenia kultury pamięci

10 minut

Należy pokazać fotografie pomników z czterech krajów:

• Pomnik niemieckich żołnierzy poległych w dwóch wojnach światowych (Limburg, Niemcy);
• Pomnik Bohaterów Bitwy pod Moskwą na wzgórzu Peremiłowskim w Jachromie, Rosja;
• Pomnik „Odwaga” w Brześciu na Białorusi;
• Pomnik Zbrodni Katyńskiej, Wrocław, Polska;

Zadaniem uczniów jest określić:

• Co przedstawia pomnik i jakim wydarzeniom jest poświęcony;
• Kraj, w którym znajduje się dany pomnik;
• Jakie jest przesłanie pomnika? (Jakie znaczenie nadali mu twórcy, jaki przekaz otrzymuje osoba oglądająca go);
• Z jakich przyczyn wybrano miejsce ustawienia pomnika?
• Jaka pamięć o wojnie przekazywana jest przez pomnik i co mówi nam o społeczeństwie tego kraju?

Wspólna pamięć europejska

10 minut

Uczniowie zostają podzieleni na trzy grupy. Każda z nich otrzymuje jedną z trzech fotografii pomników (uwaga: uczniom nie podaje się nazw miast, w których znajdują się pomniki)

Mińsk, Białoruś

Berlin, Niemcy

Kraków, Polska

Zadania uczniów:

Przeprowadzić analizę polisensoryczna pomników i uzupełnić poniższe zdania:

Na zdjęciu widzę... O co pytam siebie, spoglądając na zdjęcie? (Wyposażenie domu, roz- bity stół, przewrócone krzesło, wiele pustych krzeseł na placu, rzeczy bez ludzi. Dlaczego te rzeczy zostały uszkodzone lub rozstawione daleko od siebie na placu?)

Czuję zapach... (Domowego jedzenia albo też kurzu.)

Słyszę... (Całkowitą ciszę, ponieważ nie ma już nikogo w domu, w którym znajdowały się te rzeczy; krzyki kobiety, płacz dziecka, odgłosy przesuwanych mebli – wszystko, co było słychać w dniu, w którym porzucono domostwo.)

Czuję... (Z jednej strony zagrożenie, strach, nieszczęście, cierpienie, nadzieję na ocale- nie. Niepokoi mnie to, co się tu stało.)

Boję się, że... (Wydarzenia mogą się powtórzyć, podobna tragedia może dotknąć każdą rodzinę itd.)

Mam nadzieję, że... (Przynajmniej jeden członek rodziny, która ucierpiała w wyniku wojny, przetrwa i zdoła powrócić. Pamięć o tych, którzy zginęli, będzie podtrzymywana w ich rodzinie czy w ich mieście – ludzie nie zostaną po prostu zabici i zapomniani. Holokaust i inne zbrodnie przeciwko ludzkości popełnione w czasie II wojny światowej nigdy się nie powtórzą.)

Dyskusja

Po zaprezentowaniu pracy grup przed całą klasą uczniowie powinni zająć się poniższymi zadaniami w trakcie dyskusji:

• Określić podstawową ideę wspólną dla wszystkich trzech pomników.
• Zastanowić się, dlaczego artyści z różnych krajów wykorzystali obraz zdewastowa nego, porzuconego domu i sprzętów, a nie ludzi.
• Znaleźć (na przykład przy pomocy Google Image), w jakich miastach Europy znajdują się te pomniki i w jaki sposób jednoczą narody Europy w pamięci o Holokauście.

Po wykonaniu tego zadania nauczyciel winien zaprosić uczniów do przypomnienia sobie lub odszukania i wskazania miejsc, które mogłyby służyć wspólnej europejskiej pamięci o wydarzeniach II wojny światowej. Takich miejsc, w których przedstawiciele różnych krajów mogliby się spotykać i zachowując pamięć o przeszłości przystąpić wspólnie do dialogu celem rozwiązania problemów współczesności.

Jako zadanie dodatkowe lub domowe: zaproponować projekt ogólnoeuropej- skiego pomnika poświęconego zachowaniu pamięci o II wojnie światowej. Komu byłby poświęcony? Jak mógłby wyglądać? Z jakich materiałów mógłby zostać wykonany? Gdzie mógłby stanąć? Kiedy przedstawiciele różnych krajów mogliby się pod nim zbierać? Jakiemu celowi mogłyby takie spotkania służyć? Jakie napisy skierowane tak do świadków wojny, jak i do współczesnych można umieścić na pomniku? W jakim języku byłyby te napisy? (Opis słowny lub rysunki uczniów.)

Część III. Rekapitulacja i refleksje

5 minut

Uczniowie wracają do diagramu wykonanego na początku lekcji i uzupełniają go, korzystając z uzyskanych informacji.

W celu pogłębienia refleksji nauczyciel proponuje, by uczniowie uporządkowali następujące „cytaty pamięci” jednej rodziny i zastanowili się, co dzieje się z pamięcią społeczeństwa wraz z upływem czasu.

1. Mój dziadek przez całą wojnę mieszkał w zachodniej części kraju.
2. W ten poniedziałek o 10 rano widziałem z okna mojego domu, jak bomba spada na budynek przy naszej ulicy, pod numerem 15.
3. Mój pradziadek żył w czasie wojny.
4. Mój ojciec miał 9 lat, gdy zbombardowane zostało miasto, w którym mieszkał.

W jakim kraju żyła lub mogła żyć ta rodzina?

Oczekiwany rezultat

Uczniowie dowiadują się, że są to cytaty z wypowiedzi przedstawicieli różnych pokoleń tej samej rodziny: cytat 2. pochodzi od naocznego świadka wydarzeń II wojny światowej (pierwsze pokolenie); 4. pochodzi od dziecka świadka wojny (drugie pokolenie); 1. pochodzi od wnuka świadków wydarzeń (trzecie pokolenie); cytat 3. to wypowiedź prawnuka świadka wydarzeń (czwarte pokolenie).

Rodzina ta mogła mieszkać praktycznie w każdym kraju Europy: miasta Polski i ZSRR w pierwszych fazach wojny czy Niemiec w ostatniej fazie były silnie bombardowane, w wyniku czego ludzie tracili swoje domy, rodziny zaś swoich bliskich. W ten sposób uczniowie zrozumieją, że choć historia wojny w każdym kraju ma swoich uczestników i najważniejsze daty i kluczowe wydarzenia, pamięć o wojnie jest wspólna dla wszystkich. Po uporządkowaniu „cytatów pamięci” w porządku chronologicznym wyraźnie widać, że im dalej dana osoba znajduje się od opisywanych wydarzeń, tym mniej o nich wie, co z czasem może doprowadzić do całkowitej utraty pamięci tak przez rodzinę, jak i przez całą ludzkość. Wspólna europejska pamięć o wydarzeniach II wojny światowej jest więc podstawą do międzynarodowego dialogu i pokojowego rozwiązywania konfliktów w obecnym świecie. Jej zniszczenie lub utrata może doprowadzić do nowych katastrof humanitarnych i nowych wojen.

Podsumowanie lekcji

Uczniowie powinni przykleić na karteczkach swoje uwagi po prawej stronie równania: „Upamiętnianie współcześnie = brak powtórki z przeszłości”. (Zgoda – biała karteczka, sprzeciw – niebieska karteczka). Wskazane, by uczniowie mogli zapisać na karteczkach uwagi wyniesione z lekcji..

Pomoce naukowe - Uczniowie

Wystawa „Inne wojny”

Upamiętnianie jako sposób refleksji nad kulturą pamięci

Zdjęcia pomników z czterech krajów

Wspólna europejska pamięć

Pomniki