Upamiętnienia II wojny światowej z perspektywy mołdawskiego pomnika poległych w Șerpeni

Abstrakt: Ideą tej lekcji jest dowiedzenie się o jednej z najważniejszych bitew w Mołdawii: operacji jasko-kiszyniowskiej.* Uczniowie wezmą udział w wycieczce terenowej i przeprowadzą ćwiczenia, które pozwolą im odkryć lokalną historię i zrozumieć, w jaki sposób geograficzne czynniki mogą wpłynąć na wydarzenia historyczne. W trakcie wycieczki uczniowie dostaną zadania do pracy w małych grupach. Wypełnią karty pracy, by zrozumieć wpływ czynników geograficznych na przebieg bitew w trakcie operacji jasko-kiszyniowskiej. Uczniowie zidentyfikują różne typy pomników i wyjaśnią ich znaczenie dzięki odkrywaniu, w jaki sposób żołnierze z Kazachstanu, Rosji i Ukrainy stracili tam swoje życia. Na samym końcu zastanowią się nad znaczeniem zabytków dla pamięci zbiorowej ludzi i narodu.

Pytanie kluczowe: Dlaczego pomnik II wojny światowej może zostać wybudowany 60-70 lat po wojnie?

* Kiszyniów to miasto, którego rumuńska nazwa brzmi Chișinău; oficjalna polska nazwa operacji wojskowej to „operacja jasko-kiszyniowska” i będzie ona używana w poniższych materiałach.

Efekty kształcenia

Uczniowie:

• dowiedzą się o znaczeniu operacji jasko-kiszyniowskiej w trakcie II wojny światowej;
• zidentyfikują kilka rodzajów pomników historycznych w kompleksie takim jak Șerpeni i opiszą ich znaczenie;
• poznają wpływ lokalnych czynników geograficznych na wydarzenia historyczne;
• poćwiczą swoje rozumienie takich historycznych konceptów jak ciągłość i zmiana, przyczyna i skutek za pomocą studiowania pomników historycznych.

Zalecenia pedagogiczne

Nauczyciel/lka powinien/na pamiętać, że lekcja ta jest zaprojektowana jako część planu nauczania i dotyczy radykalnego zwrotu wydarzeń, zilustrowanego przez postępowanie sił radzieckich w południowo-wschodniej Europie w sierpniu 1944 roku. Nauczyciel/lka powinien/na włączyć do zajęć istotne informacje na ten temat. Ważne jest, by wspomnieć o tym, że ludzie z terytorium Republiki Mołdawskiej walczyli po obu stronach konfliktu: w Armii Czerwonej i w siłach Osi.

Uczniowie nauczą się informacji o operacji jasko-kiszyniowskiej w klasie. W trakcie podróży autobusem do kompleksu nauczyciel/lka wyjaśni szczegóły związane z ruchem oddziałów i stworzy małe grupy, w których uczniowie będą pracować na miejscu. Podczas wizyty grupy otrzymają zadanie odkrycia różnych pomników i ich znaczenia, zastanawiając się nad rolą miejsc pamięci. Uczniowie otrzymają kartę pracy, z którą będą pracować w małych grupach nad zadaniem ze zdjęciami – na końcu będą musieli odpowiedzieć na pytania.

Istotne jest wspomnienie, że pomnik został wybudowany niedawno – uczniowie dzięki temu zrozumieją, że historia jest współcześnie dalej odkrywana przez badania, na przykład ostatnie wykopaliska odsłoniły niezidentyfikowane ciała żołnierzy.

Ćwiczenia przygotowujące

Etap 1: Zapoznanie się z operacją jasko-kiszyniowską. 15 minut
Uczniowie powinni przeczytać tekst o operacji jasko-kiszyniowskiej i przestudiować mapę (patrz – załącznik I). Wykorzystując zdobyte informacje powinni wypełnić gwiazdę pytań. Nauczyciel/lka może wyświetlić wykres za pomocą rzutnika lub narysować gwiazdę na tablicy.
 

Etap 2: Porównanie odpowiedzi. 10 minut
W trzyosobowych grupach uczniowie odpowiadają na pytania z gwiazdy i próbują zrozumieć wszystkie różnice.

Etap 3: Miejsce pamięci. 15 minut
Uczniowie czytają opis i analizują zdjęcia miejsca pamięci (patrz – załącznik II) oraz próbują odpowiedzieć na następujące pytania w pięcioosobowych grupach:

1. Dlaczego – według ciebie – kompleks został otwarty dopiero w 2004 roku?
2. Dlaczego – według ciebie – ludzie z różnych krajów wsparli finansowo ten projekt?
3. Dlaczego Șerpeni zostało uznane przez radziecką armię za „strategiczny przyczółek”?

Etap 4: Przygotowania do wizyty. 10 minut
Na zakończenie lekcji przygotowującej do wizyty nauczyciel/lka powinien przekazać instrukcje dotyczące tego, co wydarzy się w jej trakcie i w jaki sposób uczniowie powinni się zachowywać.

Ćwiczenia podczas wizyty

Etap 5: Eksploracja i obserwacja. 75 minut
Uczniowie w trakcie wizyty w kompleksie dostaną czas na samodzielną eksplorację miejsca. Każdy z uczniów uzupełni kartę pracy z obserwacji pomnika (patrz – załącznik III). Uczniowie w grupach powinni eksplorować teren miejsca pamięci i zrealizować zadanie ze zdjęciami (patrz – załącznik IV). Nauczyciel/lka powinien/na być obecny/a, by podpowiedzieć i odpowiedzieć na jakiekolwiek pytania, które mogą zadawać uczniowie. Jeśli jest taka możliwość – można skorzystać z oprowadzania przez przewodnika.

Etap 6: Refleksja. 15 minut
Każdy z uczniów powinien ukończyć wypełnianie karty pracy z refleksją nad uzyskanymi informacjami po zakończeniu wycieczki (patrz – załącznik V). W trzyosobowych grupach uczniowie porównują i dyskutują nad swoim odpowiedziami z tej karty pracy albo przed powrotem do autobusu, albo w klasie w trakcie następnej lekcji. Zdjęcia zrobione w trakcie wizyty mogą zostać wykorzystane do aktualności na oficjalnej stronie szkoły albo na zajęciach podsumowujących wizytę.

Słowniczek pojęć

Przyczółek – tutaj: strategicznie ważny fragment terenu przy moście lub w innym miejscu umożliwiającym przejście przez zbiornik wodny.

Państwa Osi – koalicja państw przewodzona przez Niemcy, Włochy i Japonię w trakcie II wojny światowej. Ich przeciwnikami byli alianci – Wielka Brytania, Francja, Stany Zjednoczone, ZSRR, Chiny oraz państwa sprzymierzone.

Dziesięć stalinowskich uderzeń – termin oznaczający dziesięć zwycięskich operacji ofensywnych przeprowadzonych przez Armię Czerwoną w 1944 roku w trakcie II wojny światowej.

Armia Czerwona – wojska lądowe i powietrzne Związku Radzieckiego.

Załącznik I – Informacje o operacji jasko-kiszyniowskiej

Operacja jasko-kiszyniowska była częścią radzieckiej ofensywy w 1944 roku na froncie wschodnim, znana również pod nazwą bitwy o Rumunię. Została włączona przez radzieckiego przywódcę Józefa Stalina do „dziesięciu stalinowskich uderzeń” jako jedna z części. Pierwsza ofensywa w tym rejonie była częścią strategii Stalina, polegającej na poszerzeniu radzieckiej siły militarnej i wpływów politycznych na Bałkany w okresie od kwietnia do czerwca 1944 roku.

Druga operacja ofensywna w sierpniu, nazwana od dwóch głównych miast – Jassie (Rumunia) i Kiszyniowie (Mołdawia) – była operacją radziecką przeciwko Państwom Osi. Operacja ta wiązała się z długimi, trudnymi walkami na obecnym terytorium Republiki Mołdawskiej. Ofensywa doprowadziła do okrążenia i zniszczenia sił niemieckich, co umożliwiło Armii Czerwonej wznowienie strategicznego posuwania się naprzód w Europie Wschodniej. Dla Niemców natomiast była to ogromna porażka, porównywalna z klęską pod Stalingradem. Inne rezultaty tej bitwy to wycofanie się Rumunii z wojny i jej przyłączenie do aliantów, a także ponowna aneksja regionu między rzekami Dniestr i Prut przez Związek Radziecki, która trwała przez kolejne 47 lat.

23 sierpnia 1969 roku, w 25. rocznicę operacji jasko-kiszyniowskiej, otwarto pomnik wyzwolenia przy Akademii Nauk Mołdawii. Od tego czasu był on trzykrotnie odnawiany – w 1975, 2014 i 2019 roku. Drugi pomnik we wsi Chițcani został otwarty 9 maja 1972 roku i obecnie znajduje się na miejscu masowego cmentarza, gdzie pochowanych jest 1495 żołnierzy, którzy zginęli podczas operacji.

Pomnik poległych na przyczółku Șerpeni został otwarty w 2004 roku. Kompleks został zbudowany dla uczczenia 60. rocznicy wyzwolenia Mołdawii spod faszystowskich rządów oraz ku pamięci żołnierzy radzieckich, którzy zginęli podczas operacji jasko-kiszyniowskiej. Dwa lata później, 9 maja 2006 roku, po renowacji ponownie otwarto Kompleks Pamięci Wieczności w Kiszyniowie – pełni on rolę głównego radzieckiego pomnika wojennego w Mołdawii.

Źródło: Adaptacja artykułu „Operațiunea Iași-Chișinău” [„Operacja jasko-kiszyniowska”] w serwisie Wikipedia, dostęp 11.07.2022.
 

Załącznik II - Pomnik poległych na przyczółku w Șerpeni

Miejsce: Șerpeni, rejon Anenii Noi, Republika Mołdawska

Opis: 70 km na wschód od Kiszyniowa na prawym brzegu Dniestru znajduje się szczególny pomnik o znaczeniu historycznym i narodowym, wzniesiony ku pamięci bohaterów, którzy zginęli podczas operacji jasko-kiszyniowskiej w 1944 roku. Celem operacji było uwolnienie Kiszyniowa spod faszystowskiej okupacji. Bitwa w Șerpeni była jedną z najokrutniejszych bitew II wojny światowej, mimo że stanowiła tylko jej mały epizod.

Pomnik został wzniesiony w miejscu strategicznego przyczółka na wysokim prawym brzegu Dniestru, który został wyzwolony przez oddziały 2. i 3. Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej. W 1985 roku, według świadków, we wsi Șerpeni znaleziono masowy grób radzieckich żołnierzy. W październiku 1985 roku władze Republiki Mołdawii podjęły decyzję o wybudowaniu w tym miejscu pomnika zwycięstwa militarnego i ponownym pochowaniu szczątków.

Przeprowadzono konkurs na projekt pomnika, który wygrał architekt Leonid Grigoraszczenko. Budowa kompleksu pomników odbywała się w latach 1995-2003. W trakcie budowy znaczącą pomoc okazały dziesiątki osób z Rosji i Ukrainy. 22 sierpnia 2004 roku kompleks pomników został otwarty przez architekta S. Szoichta i rzeźbiarza S. Ganenko. W uroczystej inauguracji wzięli udział weterani z Republiki Mołdawskiej, Ukrainy, Rosji, Uzbekistanu, Kazachstanu, Białorusi i z innych państw. Rok później weteran wygłosił w kompleksie przemówienie, w którym porównał go do kurhanu Mamaja [wzniesienie, na którym znajduje się cmentarz i miejsce upamiętniające poległych żołnierzy w bitwie stalingradzkiej – przyp. tłum.] w Wołgogradzie i Twierdzy Brzeskiej [twierdza będąca symbolem oporu w trakcie najazdy nazistów na ZSRR – przyp. tłum.] w Białorusi.
 

Załącznik III – Karta pracy: obserwacja pomników

Kryteria analizy	Notatki ucznia
Kontekst geograficzny/fizyczny: Informacje o lokalizacji miejsca pamięci. Opisz środowisko otaczające miejsce i kontekst geograficzny – krajobraz, topografię.
Opis miejsca pamięci: Informacje o wielkości miejsca, ogólnym układzie, organizacji przestrzennej, itp.
Opis cech architektonicznych: Informacje o strukturze, formie, stylu, użytych materiałach, itp.
Szczegóły: Dopisz do swoich notatek konkretne inskrypcje, zdjęcia, dodatkowe materiały z internetu.

Załącznik IV – Zadanie ze zdjęciami

Zrób spacer dookoła kompleksu pomników. Poszukaj następujących lokalizacji i zrób im zdjęcia. Opisz je w szczegółach i wyjaśnij, co wnoszą do miejsca pamięci.

Łuk Triumfalny
Opis:



Mauzoleum z Wiecznym Ogniem
Opis:



Kaplica Bólu
Opis:



Grób Nieznanego Żołnierza
Opis:



Wybrany przez ciebie krzyż z cmentarza
Opis:

 

Załącznik V – Pytania do części refleksyjnej

Jakie cele wyznaczyłem/am sobie w trakcie wizyty?
Jak porównuję doświadczenie miejsca pamięci w przeciwieństwie do zajęć w klasie?
Jak czułem/am się w trakcie wizyty?
Jakie cele chciały osiągnąć osoby decyzyjne w trakcie budowy pomników?
Czy te pomniki są dla mnie istotne jako młody/a obywatel/lka Polski?
Czy pomniki są dzisiaj ważną częścią historii?

Pobierz przewodnik