Abstrakt: Te zajęcia edukacyjne zostały zaprojektowane z myślą o wizycie w muzeum. Uczniowie nauczą się, jak rozwijać w sobie krytyczne spojrzenie na reprezentacje muzealne. Przedyskutują także, co jest warte pokazywania, a co jest warte zapamiętania i dlaczego.
Pytanie kluczowe: Czego uczy nas muzeum w Berlinie-Karlshorście o reprezentacji historii w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości?
Uczniowie:
Muzeum Niemiecko-Rosyjskie Berlin-Karlshorst to wielowymiarowe miejsce, w którym jest mnóstwo do odkrycia. Do tej pory miało trzy stałe wystawy i zmieniało się kilkukrotnie od czasów otwarcia w 1967 roku.
By przeprowadzić tę lekcję, uczniowie powinni mieć podstawową wiedzę o kulturze pamięci dotyczącej II wojny światowej we Wschodniej i Zachodniej Europie. Powinni na przykład dowiedzieć się już wcześniej, że okres inwazji niemieckiej na Związek Radziecki od 22 czerwca 1941 roku do 8/9 maja 1945 roku, gdy to podpisano kapitulację Wehrmachtu, jest w krajach post-sowieckich nazywany Wielką Wojną Ojczyźnianą (a nie II wojną światową). Pożądaną aktywnością przed rozpoczęciem tych zajęć jest także przedyskutowanie z uczniami, skąd wynikają różnice w poszczególnych państwach w określeniu dni upamiętniających zakończenie II wojny światowej, tj. 8 i 9 maja 1945 roku. Należy to przynajmniej zlecić jako zadanie domowe. Wszystkie te zadania mogą zostać zadane jako praca domowa lub przeprowadzone w formie (maksymalnie) dwudziestominutowej sesji w klasie jako przygotowanie do wycieczki. Przeprowadzenie tych zajęć nie powinno odbyć się bez wspomnianych wyżej informacji, ponieważ obniży to chęci uczniów do odkrywania wiedzy i zrozumienia ćwiczenia.
Jako formę przygotowania się do zajęć w ramach zadania domowego uczniowie otrzymują tekst krótko opisujący historię Muzeum Berlin-Karlshorst oraz zawierający dwa cytaty o muzeum z różnych okresów działalności (patrz – załącznik I). Uczniowie powinni wykorzystać tekst do zapoznania się z historią muzeum.
Etap 1: Rozmowa o zadaniu domowym. 10 minut
Podczas krótkiej dyskusji uczniowie rozmawiają o wynikach swojego zadania domowego wraz z przewodnikiem w muzeum. Dowiedzą się wtedy, czy przewodnik podziela ich wnioski i stwierdzą, że istnieje wiele różnych interpretacji historii muzeum oraz tego, co było w nim wystawiane na przestrzeni czasu. W drugiej części zadania domowego należy zwrócić szczególną uwagę na autoreprezentację muzeum w różnych okresach.
Etap 2: Interpretacja zdjęć. 5 minut
Uczniowie w czteroosobowych grupach dostają jedno z trzech historycznych zdjęć muzeum z radzieckiej wystawy z 1967 roku (patrz – załącznik II). Każda grupa otrzymuje inne zdjęcie. Jeśli będzie więcej niż trzy grupy, należy niektórym z nich dać to samo zdjęcie. Uczniowie powinni zabrać ze sobą tekst z zadania domowego – pomoże im on zrozumieć kontekst wystawy. Uczniowie dostają czas na obejrzenie zdjęć i – gdyby pojawiły się jakieś niejasności – mogą poprosić przewodnika muzeum o pomoc w interpretacji.
Etap 3: Zwiedzanie muzeum. 30 minut
W tych samych czteroosobowych grupach uczniowie udają się do sal muzealnych, gdzie szukają miejsc, które zobaczyli na zdjęciach. Następnie powinni udokumentować (wykonując zdjęcia telefonem), w jaki sposób sale te są użytkowane obecnie i jakie znaczenie mają w ogólnej koncepcji obecnej wystawy. W tym samym czasie uczniowie powinni zastanowić się nad pierwotnymi intencjami twórców muzeum i tym, dlaczego takie obiekty są pokazywane w muzeum. W następnym etapie będą musieli zaprezentować krótką prezentację swoim kolegom i koleżankom o tym, co zauważyli.
Etap 4: Prezentacja i dyskusja. 20 minut
Po zwiedzaniu muzeum uczniowie w osobnym pokoju przeznaczonym do celów edukacyjnych (pokój taki ma większość muzeów, przeprowadzane są w nim dodatkowe zajęcia z grupami) prezentują porównanie historycznych i obecnych zdjęć muzeum na forum klasy i wraz ze swoimi kolegami i koleżankami zastanawiają się nad następującym pytaniem: do czego można wykorzystać przeszłość w teraźniejszości i w jaki sposób można to zrobić?
Etap 5: Dyskusja ostateczna. 25 minut
W tym samym pokoju uczniowie przy moderacji nauczyciela/lki dyskutują, jak mogłaby wyglądać przyszła wystawa w muzeum o wojnie na wyniszczenie Związku Radzieckiego. Jakie media mogłyby zostać użyte i jakie historyczne części muzeum musiałyby zostać zintegrowane? Uczniowie powinni przedyskutować, jaką wartość mają pomniki pamięci i muzea w różnych czasach: co jest warte wystawienia? Co jest warte zapamiętania? Dlaczego?
Ocena powinna być przeprowadzana cały czas przez nauczyciela/lkę podczas wizyty w muzeum.
Etap 1: W trakcie dyskusji uczniów o zadaniu domowym: jak użyteczne są notatki ucznia/uczennicy z zadania domowego?
Etap 2: Na jakim poziomie uczeń/uczennica korzysta z umiejętności obserwacji i analizowania? Jak dobrze uczeń/uczennica rozróżnia informacje istotne od nieistotnych? Jak dużo uczeń/uczennica wnosi do dyskusji? Jakie uczniowie radzą sobie z pracą w grupach i ze współpracą?
Etap 3: Jak dobrze uczeń/uczennica radzi sobie z prezentowaniem wyników pracy grupowej i omawianiem ich na forum klasy? Czy uczeń/uczennica chciał/a wziąć udział w dyskusji?
Etap 4: Czy uczeń/uczennica chciał/a wziąć udział w dyskusji i wykorzystać nabytą wiedzę do rozmawiania o wyobrażonej przyszłości?
Dozbrajanie – proces wyposażenia sił zbrojnych w nową broń. Niemcy zaczęły dozbrajać się po I wojnie światowej, co było bezpośrednim pogwałceniem Traktatu Wersalskiego.
Wehrmacht – siły zbrojne nazistowskich Niemiec w latach 1935-1945.
Przeczytaj poniższy tekst oraz dwa cytaty dotyczące historii muzeum. Pomyśl o różnych okresach w historii, w których istniało muzeum. Jaka była intencja oraz autoreprezentacja muzeum w tych okresach i jakie poglądy reprezentowało ono w przeszłości?
Budynek, w którym obecnie mieści się Muzeum Berlin-Karlshorst, został wybudowany pod koniec lat 30. XX wieku i początkowo służył jako szkoła Wehrmachtu w trakcie dozbrajania Niemiec. W trakcie wojny uległ niewielkim zniszczeniom i dlatego został wybrany przez cztery zwycięskie siły na odpowiednie miejsce do podpisania kapitulacji. Od maja 1945 roku w budynku rezydowała głowa radzieckiej administracji okupacyjnej w Niemczech. Związek Radziecki wykorzystywał ten budynek w różnych celach do roku 1962. W trakcie ogromnych uroczystości upamiętniających w Związku Radzieckim dwudziestą rocznicę zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej radziecka armia zdecydowała się przeznaczyć budynek na muzeum. W 1967 roku Muzeum Bezwarunkowej Kapitulacji Faszystowskich Niemiec w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej w końcu zostało otwarte. Początkowo przeznaczone było dla radzieckich żołnierzy stacjonujących w Niemczech i było miejscem, w którym prezentowano „bohaterskie czyny” Armii Czerwonej w drodze do wyzwolenia Niemiec. Muzeum było w radzieckich rękach do 1990 roku, a otworzyło się na niemieckich gości w latach 70. XX wieku. Przez długi czas nawet język wystawy pozostawał rosyjski. Pytanie o przyszłość muzeum pojawiło się w trakcie zjednoczenia Niemiec i wycofania się radzieckich wojsk z państwa. Oba kraje, Niemcy i Federacja Rosyjska były chętne do wspólnego kontynuowania projektu. W 1997 i 1998 roku dwa najważniejsze muzea II wojny światowej z Białorusi i Ukrainy dołączyły do inicjatywy. Misją muzeum stało się informowanie odwiedzających o niemieckiej wojnie na wyniszczenie ZSRR w latach 1941-1945 oraz przedstawienie historii stosunków niemiecko-radzieckich w XX wieku we wspólnie tworzonej wystawie. Po ostatniej rewizji stałej wystawy w 2013 roku muzeum pokazuje różne perspektywy na historię niemiecko-radziecką w XX wieku. Muzeum dzięki międzynarodowej radzie nadzorczej (Niemcy, Białoruś, Rosja i Ukraina) jest unikalne w Niemczech i ułatwia spotkania oraz wymiany dotyczące historii i pamięci w przeszłości i teraźniejszości.
"Muzeum ma 14 sal wystawowych. Wiele obiektów poświadcza bohaterską walkę Armii Czerwonej przeciwko okupującym [Nazistowskim Niemcom], ich rolę w wyzwoleniu Europy od faszyzmu Hitlera […]. Wystawa pokazuje, że żołnierze Armii Czerwonej przybyli jako bracia klasowi, którzy wyzwolili naród niemiecki od faszyzmu. Dzisiaj przyjaźń niemiecko-radziecka jest sprawą serca dla obywateli Niemieckiej Republiki Demokratycznej [NRD]." – Broszura Gedenkstätte Berlin-Karlshorst, 1984.
"Muzeum Berlin-Karlshorst położone jest w historycznej lokalizacji. Jest synonimem zakończenia II wojny światowej w 1945 roku i okresu powojennego w Europie. Obecnie muzeum ukazuje różnie punkty widzenia na historię niemiecko-radziecką w XX wieku. Jako jedyne w Niemczech ma wielonarodową radę nadzorczą. Muzeum ułatwia spotkania i wymianę myśli o historii i jego przeszłości oraz współczesnego upamiętnienia." – Slogan Muzeum Berlin-Karlshorst, 2021.
Zajęcia edukacyjne można dostosować do innych miejsc pamięci w okolicy lub wykorzystać je w obecnej formie.
Przeczytaj nasz esej na temat krajobrazu miejsc pamięci w Europie i kilka zaleceń pedagogicznych dotyczących włączania miejsc pamięci do edukacji historycznej.