Plan lekcji

Cele

1 września 1939 roku i 9 maja 1945 roku to dzisiaj oficjalne daty oznaczające początek i koniec II wojny światowej w Europie.

Niniejsza lekcja pozwala uczniom zrozumieć punkt widzenia mieszkańców czterech krajów na moment rozpoczęcia i zakończenia II wojny światowej. Kraje te to Niemcy jako sprawcy, Polska, Białoruś (zachodnia była wówczas częścią Polski, wschodnia – Związku Radzieckiego) oraz Rosja (część dawnego Związku Radzieckiego) jako krajów najechanych, okupowanych i zrujnowanych.

Każdy z tych krajów ma własne spojrzenie na ten czas oraz ma własną historię do opowiedzenia, historię, której większość z nas nie zna. II wojna światowa łączy nas i dzieli do dzisiaj. Od zakończenia wojny minęło już ponad 70 lat. Mimo to nadal odczuwamy jej konsekwencje.

Dzięki nieco lepszemu rozumieniu oraz większej wiedzy o sąsiadujących krajach, ich mieszkańcach oraz o ich historii i opowieściach będziemy w stanie przyczynić się do tego, by nigdy więcej nie doszło między

Metodologia

Praca ze źródłami historycznymi / współpraca

Poniższe ćwiczenie można wykorzystać do:

• odświeżenia wiedzy
• konsolidacji wiedzy
• podsumowania
• uzupełnienia wiedzy

Praca ze źródłami historycznymi

Źródła historyczne są śladami przeszłości. Mogą to być:

• artykuły prasowe i audycje radiowe
• dzienniki lub wspomnienia świadków historii
• przemówienia
• oficjalne dokumenty
• relacje ustne
• fotografie
• przedmioty

Współpraca

Praca na lekcji została podzielona na trzy fazy:

Praca samodzielna lub w parach: Ekspert
Uczeń lub para uczniów pracują nad zadaniem samodzielnie lub w parze, łącząc posiadaną wiedzę z uzyskaną na lekcji, osiągają status „eksperta”;

Praca w małych grupach: grupa ekspertów
Eksperci zbierają się w grupy celem pracy nad jednym tematem, zaprezentowania wyników i omówienia wynikłych kwestii;

Praca całej klasy:
Poszczególne grupy ekspertów kolejno prezentują wyniki na forum klasy, omawiając temat z innymi grupami i odpowiadając na ich pytania.

Pomoce naukowe - Uczniowie

Przed lekcją

Teksty

Teksty z ogólnymi informacjami na temat wydarzeń z lat 1939, 1941 i 1945 – do przeczytania przez uczniów w ramach przygotowania do lekcji (jako zadanie domowe). Teksty po około 700-800 słów.

Uwaga: Teksty zostały napisane z niemieckiego punktu widzenia. Nauczyciele z Polski, Białorusi i Rosji powinni dokładnie przeczytać teksty, w razie potrzeby wybierając tekst bliższy własnej perspektywie.

Karta Pracy 1

Karta Pracy 1, na której każdy uczeń ma sporządzić notatki na temat „Tekstów z ogólnymi informacjami”.

Podczas lekcji

Teczka zawierająca

1. Zadanie (z pytaniami pomocniczymi) określające to, co mają zrobić grupy ekspertów
2. Różne źródła historyczne, do analizy przez każdą z grup ekspertów (jedna grupa dla roku 1939, jedna dla 1941 i jedna dla 1945)
3. ‘Karta pracy 2’ — poradnik jak odczytywać źródła historyczne i na co zwracać uwagę.

Grupa ekspertów 1

Zadanie / Wrzesień 1939

Jesteście grupą ekspertów nr 1 i będziecie zajmowali się tekstami źródłowymi dotyczącymi „Wybuchu II wojny światowej 1 września 1939 roku”. Wasze zadanie:

-> Dokonać analizy tekstów źródłowych, posługując się pomocniczymi pytaniami z karty pracy nr 2 i notatek sporządzonych na karcie pracy nr 1 (na temat tekstów, jakie analizowaliście podczas przygotowań do lekcji)

-> Odpowiedzieć na poniższe pytania, znajdując argumenty lub dowody w tekstach:

• Jak dzień ten był postrzegany przez Polaków w źródłach historycznych?
• Jak dzień ten był postrzegany przez Niemców w źródłach historycznych?
• Jak sądzicie, dlaczego data ta nie odgrywała większej roli we wspomnieniach Rosjan i Białorusinów (z części wchodzącej w skład Związku Radzieckiego)?

-> Wraz z dwiema pozostałymi grupami ekspertów (22 czerwca 1941, 9 maja 1945) omówcie następujące pytania, przyjmując wielokulturową perspektywę Niemiec jako sprawców oraz Polski, Białorusi i Rosji (dwie ostatnie były częściami Związku Radzieckiego) jako krajów zaatakowanych, okupowanych i zrujnowanych:

• Dlaczego 1 września 1939 roku (data wybuchu II wojny światowej w Europie dla niektórych z tych czterech krajów) jest ważna lub mniej ważna w ich współczesnych kulturach pamięci? Odpowiedź uzasadnijcie.
• Jak Waszym zdaniem jest postrzegana ta data w dzisiejszych kulturach pamięci przez mieszkańców Rosji, Białorusi, Polski i Niemiec?

Źródła historyczne / 1 września 1939

Źródła historyczne

Polska

Fragmenty:

• Przemówienie w Polskim Radio z 1 września 1939 r. w języku polskim i angielskim (Youtube).
• Artykuł Piotra Abryszeńskiego na temat 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej: 1 września 1939: początek piekła.

Niemcy

Fragmenty:

• Gazet codziennych „Deutsches Nachrichtenbüro GmbH”, oficjalnej centralnej agencji prasowej Rzeszy Niemieckiej w czasach nazistowskich.
• „Teltower Kreisblatt”, dziennika wychodzącego w dzielnicy Teltow, wydanie z 1 września 1939 r.

Pamiętniki lub wspomnienia świadków wojnyr

Polska

Wspomnienia trojga dzieci polskich: „Moje przeżycia wojenne” (wspomnienia dzieci zebrane w czerwcu 1946 r.).

Niemcy

Werner Mork (urodzony w 1921) z Niemiec. Werner wspomina obwieszczenie wybuchu wojny 1 września 1939 r. Miał wówczas 18 lat.

Grupa ekspertów 2

Zadanie / 22 czerwca 1941

Jesteście grupą ekspertów nr 2. Będziecie zajmowali się tekstem źródłowym dotyczącym „Najazdu wojsk niemieckich na Związek Radziecki 22 czerwca 1941 r.” (Polskie i niemieckie określenie: „Początek wojny niemiecko-radzieckiej; w języku rosyjskim mówi się „początek Wielkiej Wojny Ojczyźnianej”). Wasze zadanie:

-> Dokonać analizy tekstów źródłowych, posługując się pomocniczymi pytaniami z karty pracy nr 2 i notatek sporządzonych na karcie pracy nr 1 (na temat tekstów, jakie analizowaliście podczas przygotowań do lekcji),

-> Odpowiedzieć na poniższe pytania, znajdując argumenty lub dowody w tekstach:

• Jak dzień ten był postrzegany przez Rosjan i Białorusinów (z części wchodzącej w skład Związku Radzieckiego) w źródłach historycznych?
• Jak dzień ten był postrzegany przez Niemców w źródłach historycznych?
• Jak sądzicie, dlaczego data ta nie odgrywała większej roli w mediach i we wspomnieniach Polaków?

-> Wraz z dwiema pozostałymi grupami ekspertów (1 września 1939, 9 maja 1945) omówcie następujące pytania, przyjmując wielokulturową perspektywę Niemiec jako sprawców oraz Polski, Białorusi i Rosji (dwie ostatnie były częściami Związku Radzieckiego) jako krajów zaatakowanych, okupowanych i zrujnowanych:

• Dlaczego 22 czerwca 1939 roku (data wybuchu II wojny światowej w Europie dla niektórych z tych czterech krajów) jest ważna lub mniej ważna w ich współczesnych kulturach pamięci? Odpowiedź uzasadnijcie.
• Jak Waszym zdaniem jest postrzegana ta data w dzisiejszych kulturach pamięci przez mieszkańców Rosji, Białorusi, Polski i Niemiec?

Źródła historyczne / 22 czerwca 1941

Źródła historyczne

Rosja i Białoruś (Związek Radziecki)

Przemówienie ministra spraw zagranicznych Związku Radzieckiego Mołotowa o najeździe faszystów na Związek Radziecki (22 czerwca 1941).

Niemcy

Wycinki z „Brauther Anzeiger”, gazety codziennej z miasta Baruth.

Dzienniki lub wspomnienia świadków wojny

Russia (Związek Radziecki)

Fragmenty wspomnień napisanych przez troje dzieci/nastolatków urodzonych w latach 1925-1929, które przeżyły blokadę Leningradu.

Białoruś (Związek Radziecki)

Fragmenty wspomnień o ataku Niemiec na Związek Radziecki 22 czerwca 1941 roku, napisane przez czworo żydowskich dzieci/nastolatków, urodzonych w latach 1925-1932, mieszkających wówczas w Mińsku, Homlu i Nowym Świerżeniu na Białorusi.

Niemcy

Fragmenty z dziennika Güntera Roosa (urodzonego w 1924 roku w Brühl), w 1941 roku 17-letniego zwolennika Adolfa Hitlera, później entuzjastycznego żołnierza Wehrmachtu, wraz z krytycznymi komentarzami napisanymi przez niego w roku 1989.

Grupa ekspertów 3

Zadanie / 9 maja 1945

Jesteście grupą ekspertów nr 3. Będziecie zajmowali się tekstem źródłowym dotyczącym zagadnienia „Koniec II wojny światowej 9 maja 1945”. Wasze zadanie:

-> Dokonać analizy tekstów źródłowych, posługując się pomocniczymi pytaniami z karty pracy nr 2 i notatek sporządzonych na karcie pracy nr 1 (na temat tekstów, jakie analizowaliście podczas przygotowań do lekcji),

-> Odpowiedzieć na poniższe pytania, znajdując argumenty lub dowody w tekstach:

• Jak koniec wojny był postrzegany przez Rosjan w źródłach historycznych?
• Jak koniec wojny postrzegany przez Białorusinów w źródłach historycznych?
• Jak koniec wojny postrzegany przez Polaków w źródłach historycznych?
• Jak dzień ten był postrzegany przez Niemców w źródłach historycznych?

-> Wraz z dwiema pozostałymi grupami ekspertów (1 września 1939, 22 czerwca 1941) omówcie następujące pytania, przyjmując wielokulturową perspektywę Niemiec jako sprawców oraz Polski, Białorusi i Rosji (dwie ostatnie były częściami Związku Radzieckiego) jako krajów zaatakowanych, okupowanych i zrujnowanych:

• Dlaczego data 9 maja 1945 jest ważna lub mniej ważna w ich współczesnych kulturach pamięci? Odpowiedź uzasadnijcie.
• Jak Waszym zdaniem data ta jest postrzegana?
• Jak Waszym zdaniem jest postrzegana ta data w dzisiejszych kulturach pamięci przez mieszkańców Rosji, Białorusi, Polski i Niemiec?

Źródła historyczne / 9 maja 1945

Źródła historyczne

Rosja i Białoruś (Związek Radziecki)

• Radiowe obwieszczenie końca wojny odczytane przez słynnego spikera Jurija Lewitana.
• Przemówienie Stalina i artykuł pt. Wczoraj w Moskwie z gazety „Prawda”, wydanie z 10 maja 1945.

Polska

Fragmenty artykułów z „Dziennika Zachodniego” (wydawanego w Katowicach) i „Życia Warszawy”, wydania z 8 maja 1945 r.

Dzienniki lub wspomnienia świadków wojny

Białoruś i Rosja (Związek Radziecki)

Fragmenty wspomnień o końcu wojny napisanych przez żołnierza Armii Czerwonej przebywającego wówczas w Berlinie, przez ocalałego z getta w Mińsku (Białoruś) i przez dziecko, które przeżyło blokadę Leningradu.

Niemcy

Fragmenty wspomnień o końcu wojny napisanych przez Hermanna Lohmanna (urodzonego w 1925 r.), który w chwili wybuchu wojny miał 13 lat i nigdy nie myślał, że trafi na front; został powołany jako 17-latek w roku 1943.

Karta pracy 2

Dla każdego ucznia jako wskazówki dla analizy tekstów źródłowych i późniejszej dyskusji.

W niniejszej karcie pracy znajdują się następujące punkty:

A Opis źródła tekstowego

• autor / data powstania / okoliczności powstania
• rodzaj źródła / adresat źródła
• temat / treść / argumentacja
• cel powstania

B Umiejscowienie źródła w kontekście historycznym

• kontekst historyczny

C Ocena źródła tekstowego

Należy pamiętać, że nie możemy oceniać przemyśleń i działań osób z przeszłości wyłącznie przez pryzmat dzisiejszych standardów

• uczniowska ocena źródła tekstowego
• uczniowski stosunek do źródła tekstowego

D Jakie pytania pozostają otwarte?
Co było dla Was nowe?
Czego nie zrozumieliście?

Pomoce naukowe - Nauczyciele

• mapa Europy lub świata pozwalająca wskazać położenie geograficzne krajów, regionów i miejsc,
• (jeśli możliwe) mapy historyczne ukazujące stan z (1) 1938 r., (2) po 17 września 1939 r. i (3) po zakończeniu II wojny światowej w 1945 r.

• Puste karty w trzech kolorach, zapisywane podczas etapu „refleksje” pod koniec lekcji

Plan lekcji

Przed lekcją

Praca indywidualna

-> W ramach przygotowania do lekcji uczniowie przeczytają teksty z informacjami ogólnymi dla 1 września 1939, 22 czerwca 1941 i 9 maja 1945, tak by poznali kontekst. Aby posiadać przegląd tych informacji wstępnych podczas lekcji, wypełniają wcześniej kartę pracy 1.

Podczas lekcji

Klasa zostanie podzielona na 3 grupy ekspertów, każda dla jednej z trzech dat (1 września 1939, 22 czerwca 1941 i 9 maja 1945). Grupy otrzymają odpowiednią teczkę z zadaniem, źródłowymi tekstami historycznymi oraz kartą pracy 2.

Praca indywidualna lub w parach: ekspert/eksperci

Każdy uczeń lub para uczniów w grupie ekspertów:

-> wybiera tekst historyczny dotyczący tematu przydzielonego grupie;

-> czyta tekst, kierując się pytaniami pomocniczymi z karty pracy 2 i korzystając z własnych notatek na jego temat zapisanych na karcie pracy 1 (kontekst) oraz ogólne informacje, jakie poznał/poznała, przygotowując się do lekcji,

-> formułuje argumenty lub punkty widzenia, kierując się pytaniami podanymi w zadaniu.

Praca w grupach: grupa ekspertów

Każdy uczeń lub para uczniów w grupie ekspertów:

-> prezentuje swój dokument innym uczniom z grupy ekspertów;
-> przedstawia argumenty dotyczące omawianych na lekcji kwestii oraz;
-> odpowiada na pytania członków swojej grupy.

Grupa ekspertów decyduje, w jakim zakresie i w jaki sposób ich dokumenty zostaną zaprezentowane całej klasie.

Praca wspólna grup ekspertów

Każda grupa ekspertów

-> prezentuje całej klasie omówienie analizowanych przez siebie tekstów historycznych;
-> przedstawia argumenty dotyczące omawianych kwestii;
-> odpowiada na pytania pozostałych uczniów.

Refleksje (całej klasy)

Uczniowie otrzymują kilka minut na przemyślenie trzech poniższych pytań, napisanie jednego kluczowego słowa lub stwierdzenia na czystej karcie (mogą użyć więcej niż jednej), przypięcie kart na ścianie i wyjaśnienia tego, co zapisali.